Á auto-pilot eða aðlögunarhæf? Tvö ólík sjónarhorn á þjálfun hreyfinga

Flest af því sem við höfum byggt á í tækniþjálfun gengur út frá því að heilinn starfi eins og tölva. Þjálfarar vinna við að forrita réttu lausnirnar inn í íþróttafólkið fyrir þau að nota í keppni og á æfingum eins og þarf. Með því að gera æfingarnar nógu oft, án þess að klikka þá festist þær í langtímaminninu, og séu þar til reiðu þegar á þarf að halda. Þegar best lætur má sjá íþróttafólk sigra keppnir á „auto-pilot“, helst án þess að gera mistök með réttum hreyfingum.  

Svona sá ég þetta fyrir mér lengi vel. En nú myndi ég vilja kynna aðra nálgun sem gengur út frá allt öðrum forsendum og hefur verið kölluð hreyfivistkerfi. Hún er margþættari, en um leið að mínu mati sannari því sem virkilega fram fer í íþróttum (og daglegu lífi) og þar af leiðandi mun gagnlegri.

Hvað ef í stað þess að einblína á að gera sömu hreyfinguna aftur og aftur,- að við myndum samþykkja að það sé ekki hægt yfir höfuð? Við munum aldrei geta endurtekið alveg nákvæmlega eins sömu hreyfinguna, því bæði eru þær svo margþættar (margir liðir og vöðvar), og í millitíðinni þá hefur eitthvað breyst. Því er stundum sagt að við förum ekki tvisvar sinnum yfir sama lækinn því hann er ekki sá sami, og ekki við heldur, og það á vel við hér.

Við erum aftur á móti fær um að geta leyst sama verkefnið aftur og aftur (t.d. að hitta í miðjuna á píluspjaldi) með tilheyrandi æfingum. Hér er grundvallarmunur á, og í því felst að við viðurkennum að það séu fleiri en ein leið til að leysa sama verkefnið og vandinn felist í að velja úr þær leiðir sem henta hverjum og einum best. Því sannleikurinn er sá að aðstæðurnar eru sjaldnast þær sömu og kalla því á öðruvísi hreyfingar í hvert sinn. Golf er frábært dæmi þar sem veður, vallaraðstæður, staða í keppni og lengd holu breytir markmiði sveiflunnar í hvert sinn. Það sem við þurfum er aðlögunarhæfni.

Hvað er þá það sem við þurfum að breyta í færniþjálfun? Áherslan ætti að vera á því stöðuga samspili sem ríkir milli skynjunar okkar á umhverfinu og svo hreyfinga okkar. Við nýtum upplýsingar í umhverfinu til að stýra hreyfingum okkar, á sama tíma og við hreyfum okkur. Þannig er stundum sagt að við hreyfum okkur til að skynja og skynjum til að hreyfa. Það er svo í gegnum skynjun okkar á aðstæðum, út frá okkar eiginleikum sem við veljum hreyfingar úr því sem í boði er hverju sinni. Í gegnum öll þessi hreyfiboð (möguleika) getum við séð ólíka einstaklinga velja ólíkar hreyfingar í „sömu aðstæðunum“, allt út frá því hvaða tækifæri þau skynja. Tek ég gabbhreyfingu og fer framhjá eða fer ég beint í skotið? Það fer eftir ýmsu, hver er „ég“ (hæð, þyngd, færni, þreyta, sjálfstraust, einbeiting og fleira), hver er á móti mér (ótal þættir)? hver er staðan í leiknum (yfir, undir, tími eftir)? Eða er einhver í betra færi en ég (yfirsýn og leikskilningur)?

Hvernig getur þjálfarinn nýtt sér þessar upplýsingar? Til að halda lengra þurfum við að  viðurkenna að hreyfingarnar stýrast ekki bara frá heila viðkomandi heldur af mörgum þáttum í umhverfi viðkomandi, hjá einstaklingnum sjálfum og síðast en ekki síst verkefninu sjálfu. Hreyfingarnar sem við sjáum hjá hvort öðru á vellinum og utan vallar „birtast“ því út frá samspili ofangreindra þátta. Við sem þjálfarar getum átt þátt í að velja umhverfi æfinganna (aðstaða t.d. gras eða gervigras), og aðstoðarþjálfara (þekking og reynsla) með ákveðin markmið í huga. Með þjálfun erum við að reyna að hafa áhrif á færni og getu einstaklinga, bæði hugrænt og líkamlega. Það er þó sennilega verkefnið sjálft (íþróttin), hvaða æfingar við setjum fyrir og með hvaða áherslum þar sem við getum haft mjög mótandi áhrif á þær hreyfingar sem birtast (reglur, áhöld og markmið).

Að lokum til að setja allt í samhengi ber að líta á samhæfðar hreyfingar sem samspil margra þátta sem skipuleggja sig sjálfar út frá þeim aðstæðum sem eru hverju sinni. Það þýðir að skipanir heilans í gegnum miðtaugakerfið til vöðva er aðeins einn þáttur af mörgum sem útskýrir það hvernig hreyfingar birtast okkur. Fjölmörg fyrirbæri í náttúrunni skipuleggja sig á ótrúlegan hátt, alveg án þess að hafa stjórnanda. Frægar eru hreyfingar fulga á flugi og fiska í torfum sem þó eru án stjórnanda. Niðurstaðan er samt dáleiðandi, líkt og vel samhæfðar hreyfingar íþróttafólks.

Hver eru skilaboðin?

  • Þjálfun hreyfinga sem felur í sér endurtekningu hreyfinga, endurtekninganna vegna er ekki vel til þess fallinn að bæta færnina og yfirfærast í keppni.
  • Færniþjálfun (sem mörg hugsa til sem tækniþjálfun) er best þegar þjálfarar hanna sérstaklega verkefnið út frá þeim upplýsingum sem við skynjum (hreyfiboð) í umhverfinu. Það er gert á margvíslegan hátt með því að ýta undir sköpun og lausnaleit (mjög mikilsmetnir eiginleikar í íþróttum) í gegnum íþróttina. “Leiklíkt” er lykilorð hér sem mörg kannast við.
  • Við ættum ekki að reyna að forrita íþróttafólkið okkar og steypa því í sama „rétta“ mótið, heldur vinna með þeirra skynjun og hreyfingu út frá þeirra eiginleikum. Við getum svo stutt við betri hreyfilausnir með því að leggja inn einkenni hagkvæmra hreyfinga.
  • Þetta þýðir ekki að hlutverk þjálfarans verði síðra eða minna af því við höfum ekki „rétta hreyfimynstrið“ til að segja frá og hamra inn í heila íþróttafólks. Alls ekki, – hlutverkið er þó öðruvísi og leiðirnar að betri færni aðrar. Stundum er slíkri þjálfun líkt við garðyrkju (leiðbeinslu) sem miðar að því að aðstæður séu góðar til vaxtar og þroska, til móts við herforingja sem er í miðjunni og öll bíða skipana frá og hlýða.
  • Hér skal líka tekið fram að þrátt fyrir að hreyfingar birtist sem flókið samspil skynjunar og hreyfingar, undir takmörkunum einstaklingsins, umhverfis og verkefnis, þá er pláss fyrir margvíslega kennslufræði við að ná tilætluðum  markmiðum. Þjálfunin þarf sem fyrr að taka mið af forsendum og þroska iðkenda.
  • Þjálfarar gætu staldrað við þessa punkta þegar þeim finnst sem iðkendur heyri ekki skilaboðin þeirra á æfingum, heldur haldi áfram að endurtaka sömu „röngu“ hreyfingarnar. Það er í ykkar valdi að móta verkefnið, – og kennslufræðin að baki þessarar nálgunar segir að jafnvel litlar breytingar á verkefninu (t.d. áhöld eða önnur regla) geti breytt miklu í hreyfingunni sem birtist.

Sveinn Þorgeirsson, doktorsnemi

kennari áfangans Hreyfiþróun og -nám við íþróttafræðideild Háskólans í Reykjavík

Heimildir sem m.a. er byggt er á

Button, C., Seifert, L., Chow, J. Y., Araujo, D., & Davids, K. (2020). Dynamics of Skill Acquisition (2nd ed.). Human Kinetics Publishers. https://online.vitalsource.com/books/9781492594741

Chow, J. Y., Davids, K., Button, C., & Renshaw, I. (2016). Nonlinear pedagogy in skill acquisition: An introduction. Routledge.

Davids, K., Araújo, D., Hristovski, R., Passos, P., & Chow, J. Y. (2012). Ecological dynamics and motor learning design in sport. https://doi.org/10.13140/RG.2.1.2297.0089

Otte, F. W., Davids, K., Millar, S.-K., & Klatt, S. (2021). Understanding How Athletes Learn: Integrating Skill Training Concepts, Theory and Practice from an Ecological Perspective. 7.

Seifert, L., & Davids, K. (2017). Ecological Dynamics: A Theoretical Framework for Understanding Sport Performance, Physical Education and Physical Activity. In P. Bourgine, P. Collet, & P. Parrend (Eds.), First Complex Systems Digital Campus World E-Conference 2015 (pp. 29–40). Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-319-45901-1_3

Allt verkefnið orðið aðgengilegt

Þá er birtingarfasa verkefnisins lokið og allar afurðir hafa verið birtar samkvæmt verkefnislýsingu í umsókn til Þróunarsjóðs námsgagna. Framundan er áskorunin að stuðla að því að verkefnið fái dreifingu og nái til þeirra sem gætu notað afurðirnar. Það eru helst íþróttakennarar yngsta stigsins. Ég vil nota tækifærið og þakka fyrir viðtökurnar og þeim sem komu helst að smíði afurðanna með mér, þeim Kristjáni Halldórssyni meðhöfundi og samstarfsmanni og dr. Aroni Gauta Laxdal fyrir ráðgjöf sem hafði mikil áhrif mótun afurðanna.

Allt efnið er aðgengilegt hér í gegnum miðlana hér að neðan.

Vefsíða

www.Handboltiaheimavelli.com

Youtube

https://www.youtube.com/channel/UCWU-OV68AIEyW7U7I6UM_gw

Instagram

https://www.instagram.com/handboltiaheimavelli/  / @handboltiaheimavelli

Facebook

facebook.com/Handboltiaheimavelli/

Tölvupóstur

handboltiaheimavelli@gmail.com

Fyrirspurnum varðandi verkefnið svarar Sveinn Þorgeirsson á ofangreindum tölvupósti.

Handbolti á heimavelli komið í loftið

Þá er loks komið að því að tilkynna að verkefni sem við Kristján Halldórsson fengum styrk fyrir er komið í loftið. Fram að jólum mun það birtast í smáum skömmtum eins og sönnu jóladagatali sæmir.

Fyrsti pakki er hér að finna á vefsíðu verkefnisins Handbolti á heimavelli

Hér er svo stutt vídeó sem segir frá því hvernig verkefninu er miðlað.

Fyrirlestur um hreyfilæsi í boði ÍSÍ á Íþróttaviku

Í tilefni af Íþróttaviku Evrópu sem er haldin 23. – 30. september ár hvert býður ÍSÍ íþróttahéruðum og sveitafélögum að fá fyrirlestra tengda hreyfingu og íþróttum.

Það verður í boði að fá fyrirlestur um hreyfilæsi (e. Physical literacy) sem er hugmyndafræði sem hefur fengið talsverða umfjöllun erlendis undanfarin ár. Í þessum fyrirlestri verður fjallað um undirstöðurnar og tengingar við grundvallarhreyfingar (fundamental movement skills). Þá verður eftirfarandi spurningum meðal annars velt upp

Fyrir hvað stendur hugmyndafræði hreyfilæsis fyrir?

Eiga hugmyndir um hreyfilæsi erindi í skólakerfið?

Hér má sjá stutt myndskeið um hreyfilæsi.

Fyrirlestur um þjálfun á hvíldartímabili

Það var gaman að taka þátt í flottri æfingahelgi hjá BSÍ um síðustu helgi. Þar flutti ég erindi um almennar ráðleggingar um þjálfun á hvíldartímabili. Áherslur sem ég tel að íþróttafólk sem ætlar sér langt þurfi að heyra. Þarna eru mikil tækifæri til að gera vel en líka hætta á að missa niður ávinning margra mánaða vinnu. Það er því að ýmsu að huga til að íþróttafólk nái markmiðum þessa tímabils sem ég hef kallað hvíldartímabil (þar sem hvíld er aðalmarkmiðið), en á ensku er ýmist talað um transition eða jafnvel off-season. Þetta er tíminn eftir keppnistímabilið fram að næsta undirbúningstímabili, brúin milli tveggja tímabila þar sem leikmenn eru oftast látnir bera ábyrgð á eigin þjálfun.

Almennar áherslur varðandi þjálfun og skipulag æfinga á þessu tímabili voru kynntar og ræddar.
Kynningin fór fram fyrir blandaðan hóp íþróttafólks og þjálfara á íslensku en kynningarefnið sjálft á ensku fyrir þau sem hafa annað móðurmál en íslensku.

Innsýn í leik íslensks handbolta með gögnum frá HBStatz / Insights into Icelandic handball statistics

Í nýlegri grein um frammistöðugreiningu í handbolta á gögnum frá tímabilinu 2017-2018 í úrvalsdeild karla og kvenna kemur ýmislegt áhugavert í ljós. Hér að neðan verður tæpt á því helsta sem kom í ljós en greinina í heild má nálgast hér: https://doi.org/10.5507/ag.2022.001.

Í efstu deild karla (hálfatvinnumennska) gefa niðurstöður til kynna að munurinn á milli liða sem tapa og þeirra sem sigra sé að mörgu leiti sambærilegu við það sem gerist á efstu stigum (sér í lagi skotnýting, markvarðsla og skotnýting utan 9m). Með smá tölfræðiæfingum fundum við út að með því að horfa bara til skotnýtingar, stolinna bolta, tæknilegra mistaka og markvörslur úr vítaköstum mætti spá fyrir sigurvegara í 84% leikja.

Í efstu deild kvenna eru sigurvegarar með betri skotnýtingu, markvörðslu, 7m nýtingu og stoðsendingar. Þá er það áhugavert að með því einu að horfa í markvörðslu og skotnýtingu má spá fyrir sigurvegara í 87% tilvika.

Þegar við berum tölfræðina í leikjum kvenna og karla saman sjáum mun á meðaltölum 9m skotnýtingar, rauðra spjalda, 2 mínútna brottvísana og tæknifeila. Það mætti hugsa sér ýmsar skýringar á þeirri niðurstöður. Þær sem við lögðum fram var að karlar eru almennt hærri og þyngri sem gerir þeim auðveldrara að skjóta nógu fast lengra frá marki (9m skotnýting), ásamt fleiri (aðrar rannsóknir) einn á einn leikstöður sem geta endað með 2 mín brottvísun eða rauðu spjaldi. Eins og sér er erfitt að útskýra tæknifeila (technical fouls) en þar gæti dómgæsla og t.d. varnaruppstilling haft mikið að segja.

Við erum að sigla inn í tíma með spennandi tækifærum til að greina handbolta og aðrar íþróttir með allri þeirri tölfræði sem í boði er. Þessi rannsókn hafði eftirfarandi takmarkanir. Stuðst var við niðurstöðu (outcome) tölfræði sem varpar ekki ljósi á ferlanna á bakvið (process) niðurstöðuna. Það var ekki tekið tillit til ólíks styrkleika liðanna í greiningunni (t.d. sterkt lið gegn veiku) sem gæti varpað betra ljósi á einkenni leikja milli liða af söma eða ólíkri getu.

Það er augljóst að stórt hlutverk markmanna endurspeglast vel í þessari tölfræði og mætti færa rök fyrir því að sú tölfræði sem haldi er gefi einna bestu mynd af hlutverki markmanna. Það er til að mynda erfiðara að setja tölur á framlag einstakra leikmanna í vörn og vel tímasett blokk línumanns sem opnar vörnina er ekki skráð sem stoðsending. Það eru klár tækifæri til að taka þessar greiningar áfram og vinna gögnin frá HBStatz meira. Hlakka til þeirrar vinnu og fylgist með 🙂

In English

Our paper on #performanceanalysis in #handball in @olísdeildin in collaboration with @hbstatz was just published recently in @actagymnica. For the full article visit, https://doi.org/10.5507/ag.2022.001 Here are the MAIN findings.

For MEN, results indicate differences between winning and losing team performances in man´s Icelandic amateur HANDBALL league are similar to those of elite teams (shots%, saves% and 9m shot%), statistically speaking. 84% of matches can be correctly classified (W/L) by only looking into shots%, #steals, #techincal fouls and 7m shot save%.

For WOMEN, results indicate winning team´s performances in Icelandic women´s handball are better than losing team´s in shooting%, saves%, 7m shots% and assists. Interestingly 87% of matches can be correctly classified (W/L) by only looking into TWO variables: Shots% and goalkeeper save%.

COMPARING gender play, a few variables emerged with moderate effect sizes: i) 9 m shot%, ii) red cards, iii) 2-minutes exclusions and iv) technical fouls indicating differences between the mean values of each gender. These differences can possibly be explained i) by men´s larger body size allowing for shooting from further away and ii) +iii) more high-intensity one-on-one situations and tackles in men’s handball. Still iv) the TF are difficult to explain with these data alone as it might be affected by factors such as defensive style of play and referees.

FURTHERMORE: Research into handball statistics is growing fast with more data available thanks to @hbstatz. Data from a whole season of women’s and men´s Icelandic top league amateur handball 2018-2019 was obtained and analyzed. Limitations include this analysis of the final result focusing solely on the outcome without regard to the underlying processes. The league is amateur and the results should be viewed in that context. The paper does not provide insight into how the opposition effect plays out when e.g. strong team faces a weak team or other strong teams.

CONCLUDING remarks. It´s obvious that the goalkeeper’s work is critical in men´s and women´s play in Icelandic handball and therefore their role is highlighted in this research. Their position is at the heart of the final outcome statistic, goal or save. It is for example way more difficult to detect the impact of a great defender (process) during play in the current statistics. There is evidence that Icelandic men’s play is similar to other elite in terms of outcome statistics while women seem to differ somewhat. There are definite possibilities to take an even closer look at the available data by defining more specific time frames and focusing on balanced games for example. More to come.

Það verða allir með fyrir austan

Það verður virkilega gaman að fylgjast með spennandi verkefni fyrir austan sem ber heitið Allir með! og miðar að skipulagningu íþróttaþátttöku barna í 1. og 2. bekk grunnskóla. Ég fékk að koma að stefnumótuninni í ráðgjafarhlutverki. Ég er þess fullviss að til langs tíma er þessi nálgun mjög heillavænleg fyrir börnin.

Markmið verkefnisins er að gefa börnum í 1.-2. bekk kostur á að geta valið að iðka fleiri en eina íþróttagrein á jafningjagrundvelli, óháð ytri aðstæðum eins og þrýstingi frá vinum, fjárhag fjölskyldna,
bakgrunns eða öðrum ástæðum.

Verkefnið

Í tilefni af þessu verkefni var stutt viðtal við mig á RÚV.

https://www.ruv.is/frett/2022/04/18/nytt-fyrirkomulag-i-ithrottaaefingum-yngstu-barna

Jólaleikjafjöri frestað fram á nýtt ár

Því miður hefur verið tekin ákvörðun um að fresta viðburðinum Jólaleikjafjöri sem fara átti fram 19. desember. Við bíðum betri tíma á nýju ári þegar betur árar í heimsfaraldrinum og bólusetning barna á grunnskólaaldri orðin víðtæk. Því má gera ráð fyrir að viðburðurinn verði auglýstur aftur á nýju ári þegar nær dregur vori og aðstæður leyfa.

Takk fyrir sýndan áhuga og ég hlakka til að geta deilt afurðum verkefnins með ykkur þegar að þessu kemur.

Gleðilega hátíð!